Artykuł zaktualizowany w listopadzie 2022
Chociaż organizm potrzebuje tłuszczów – stanowią one źródło energii, są potrzebne do produkcji hormonów, prawidłowego funkcjonowania komórek i wchłaniania witamin – to ich nadmiar może być szkodliwy. Dotyczy to zwłaszcza cholesterolu. Hipercholesterolemia zwiększa ryzyko zaburzeń w układzie krążenia. Czym dokładnie jest i jak można jej zapobiegać?
Czym jest hipercholesterolemia?
Odpowiedź na pytanie, co to jest hipercholesterolemia, warto poprzedzić inną definicją. Hiperlipidemia – to termin, który opisuje podwyższony poziom tłuszczów we krwi: cholesterolu i trójglicerydów. Jednym z jej rodzajów jest właśnie hipercholesterolemia, która oznacza, że we krwi znajduje się zbyt dużo cholesterolu całkowitego oraz jego frakcji LDL odpowiedzialnej za tworzenie się złogów tłuszczowych w naczyniach krwionośnych.
Czynniki ryzyka wystąpienia hipercholesterolemii to:
- uwarunkowania genetyczne,
- obecność niektórych chorób,
- długotrwałe stosowanie pewnych leków,
- niezdrowy tryb życia.
Osoby zmagające się z przewlekłymi schorzeniami i przyjmujące na stałe leki powinny się upewnić, czy zażywają je zgodnie z zaleceniami, i odbywać regularnie wizyty u lekarza. Najłatwiej kontrolować ostatni z wymienionych czynników ryzyka hipercholesterolemii – w niektórych przypadkach udaje się obniżyć wysoki poziom cholesterolu we krwi poprzez zmianę niezdrowych nawyków.
Kiedy mówimy o wysokim cholesterolu?
Wysoki poziom cholesterolu to wynik powyżej 190 mg/dl. Pomiędzy 200 a 250 mg/dl mówi się o podwyższonym poziomie cholesterolu. Jest to już sygnał alarmowy, który świadczy o wzroście ryzyka sercowo-naczyniowego i rozwoju chorób cywilizacyjnych. Tak wysoki cholesterol może oznaczać stan przedmiażdżycowy, odkładanie się blaszek miażdżycowych w tętnicach. Zgodnie z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego należy dążyć do utrzymania poziomu cholesterolu poniżej 190 mg/dl.
Jakie są przyczyny oraz rodzaje hipercholesterolemii?
Hipercholesterolemia może mieć różne przyczyny, dlatego wyróżnia się hipercholesterolemię pierwotną i wtórną hipercholesterolemię.
Najczęstsze przyczyny hipercholesterolemii to:
- nieprawidłowa dieta, w której zbyt dużo jest wysokoprzetworzonych produktów, tłuszczów typu trans, tłustych mięs i wędlin, nasyconych kwasów tłuszczowych, słodyczy,
- zaburzenia gospodarki lipidowej, wśród których wskazuje się głównie:
- brak ruchu,
- choroby współistniejące, np. występowanie choroby niedokrwiennej serca, choroby wieńcowej, chorób tarczycy, otyłości, cukrzycy, zespołu nerczycowego, reumatoidalnego zapalenia stawów.
Hipercholesterolemia może być również uwarunkowana genetycznie.
Hipercholesterolemia w ciąży
Hipercholesterolemia w ciąży jest zjawiskiem niebezpiecznym, ponieważ może prowadzić do powikłań w rozwoju płodu. Zbyt duży poziom cholesterolu LDL zwiększa ryzyko wystąpienia miażdżycy i zaburzeń lipidowych u dziecka w dorosłym życiu. Z tego względu mamom, którym badania wykazały podwyższony poziom cholesterolu, zaleca się zmianę diety, zwiększenie udziału warzyw i owoców w diecie, a także tłuszczów pochodzenia roślinnego.
Hipercholesterolemia w ciąży może mieć różne przyczyny. Najczęściej dochodzi do niej u kobiet, które jeszcze przed ciążą cierpiały na zaburzenia lipidowe, są otyłe, chorują na nadciśnienie tętnicze lub choroby serca, prowadzą siedzący tryb życia. Zdarza się również i tak, że hipercholesterolemia rozwija się na skutek czynników genetycznych. W takiej sytuacji mówimy o hipercholesterolemii rodzinnej.
Czy dzieci mogą mieć podwyższony poziom cholesterolu?
Podwyższony poziom cholesterolu może występować zarówno u osób dorosłych, jak i u dzieci. Dla dzieci jednak normy są inne. U dzieci, które cierpią na nadwagę, mało się ruszają i prowadzą złą dietę, pełną przetworzonych produktów, warto wykonać badanie cholesterolu. Może to być kluczowe dla ich zdrowia i kondycji w dorosłym życiu.
Czym jest hipercholesterolemia rodzinna?
Hipercholesterolemia rodzinna to choroba warunkowana genetycznie. W takiej sytuacji u kolejnych członków w rodzinie występuje podwyższony poziom cholesterolu w osoczu, zarówno całkowitego, jak i cholesterolu LDL. Na geny nie mamy wpływu, ale mamy na tryb życia, który prowadzimy. W przypadku obciążenia hipercholesterolemią rodzinną konieczne jest pilnowanie zbilansowanej i zdrowej diety, a także aktywności fizycznej. Jeśli poziom cholesterolu jest bardzo wysoki, lekarz może zdecydować o włączeniu leków blokujących wchłanianie cholesterolu.
Jak rozpoznać hipercholesterolemię rodzinną?
Aby rozpoznać hipercholesterolemię rodzinną, należy wykonać badania cholesterolu. Polegają one na pobraniu krwi z żyły łokciowej i oznaczeniu w niej poziomu poszczególnych frakcji cholesterolu. Jeśli wyniki badania wykażą nieprawidłowości, a w naszej najbliższej rodzinie występują przypadki hipercholesterolemii, może się okazać, że jest ona warunkowana genetycznie. W takiej sytuacji mówimy o hipercholesterolemii rodzinnej.
Dlaczego hipercholesterolemia jest niebezpieczna?
Hipercholesterolemia to choroba, która nie daje objawów. Najczęściej dowiadujemy się o niej w czasie badań rodzinnych, kiedy dowiadujemy się, że stężenie cholesterolu w organizmie jest zbyt wysokie. Jest to sygnał alarmowy dla nas i wskazanie dla zmiany nawyków żywieniowych. Hipercholesterolemia może w dużej mierze wynikać ze złych nawyków żywieniowych i braku ruchu. Zbyt częste spożywanie tłustych mięs i tłuszczów nasyconych, zbyt niski udział błonnika w diecie, a także warzyw i owoców może prowadzić do wzrostu stężenia cholesterolu całkowitego.
Zaleca się, by przynajmniej raz w roku wykonywać badania kontrolne krwi, by sprawdzić, w jakim stanie jest nasza gospodarka lipidowa. Wysokie stężenie cholesterolu całkowitego, a także zbyt wysokie stężenie frakcji LDL oraz trójglicerydów mogą doprowadzić do wzrostu ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Wyróżnia się wśród nich choroby serca, choroby układu krążenia, miażdżycę, a także zawał serca oraz udar.
Jakie są objawy hipercholesterolemii?
W początkowej fazie choroby hipercholesterolemia nie daje żadnych objawów. Dopiero gdy stężenie cholesterolu znacznie wzrasta, może pojawić się zmęczenie, bóle nóg, żółte zgrubienia na powiekach czy w okolicach ścięgna Achillesa. W takiej sytuacji konieczne jest rozpoczęcie leczenia, które może polegać na zmianie nawyków żywieniowych i stylu życia, ale w przypadku bardzo wysokiego cholesterolu lekarz może włączyć również statyny, leki, które obniżają poziom cholesterolu.
Jak przebiega leczenie hipercholesterolemii?
Wysokie stężenie cholesterolu całkowitego, a także podwyższone stężenie cholesterolu LDL (powyżej 100 mg/dl) oraz trójglicerydów (powyżej 115 mg/dl) to wskazanie do rozpoczęcia leczenia. Często polega ono na zmianie stylu życia. W zapobieganiu hipercholesterolemii, a także jej leczeniu stosuje się podobną metodę — zdrową i zbilansowaną dietę, w której znajduje się dużo warzyw i owoców, a także tłuszczów pochodzenia roślinnego. Czynnikiem obniżającym poziom cholesterolu są również nienasycone kwasy tłuszczowe oraz kwasy omega-3. Przy występowaniu hipercholesterolemii należy zwracać uwagę na jakość tłuszczów roślinnych, a także na to, jakiego rodzaju produkty znajdują się na naszych talerzach. W dużej mierze od żywienia oraz aktywności fizycznej może zależeć powodzenie leczenia hipercholesterolemii.
Jaka powinna być dieta w hipercholesterolemii?
Z dietetycznego punktu widzenia najlepszym sposobem na obniżenie stężenia cholesterolu we krwi jest redukcja ilości zjadanych tłuszczów nasyconych i trans. Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne zaleca ograniczenie tych pierwszych tak, by stanowiły nie więcej niż 5-6% dostarczanych dziennie kalorii, oraz całkowitą rezygnację z tłuszczów trans. By to osiągnąć, należy ograniczyć spożycie czerwonego mięsa, pełnotłustych produktów mlecznych i słodyczy, a zamiast smażonego jedzenia wybierać potrawy duszone lub gotowane.
Nadwaga i otyłość zwykle podnoszą stężenie złego cholesterolu LDL we krwi. Utrata nawet kilku nadmiarowych kilogramów może pomóc uzyskać lepsze wyniki. Zdrowa dieta kładzie nacisk na warzywa i owoce, ryby, drób, orzechy i produkty pełnoziarniste, które zawierają dużo błonnika. Ważne jest też picie odpowiedniej ilości wody. W utrzymaniu prawidłowego poziomu cholesterolu i glukozy we krwi pomaga również suplement diety Berimal, pozytywnie wpływający na funkcjonowanie całego układu krążenia dzięki zawartości czosnku.
Odpowiednia dieta powinna zawierać też ryby, które są bogate w kwasy omega-3 oraz kwasy DHA, a także chude mięso. Tłuszcze roślinne, dobrej jakości oleje roślinne oraz oliwa z oliwek pomogą pomóc obniżyć poziom lipidów we krwi, a także zredukować zaburzenia lipidowe.
Przyjmuje się, że już po trzech miesiącach zdrowego odżywiania można obniżyć poziom cholesterolu we krwi. Połączenie diety z regularną aktywnością fizyczną pozwala osiągnąć docelowe stężenie cholesterolu.
Zdrowe nawyki
Siedzący tryb życia źle wpływa na równowagę frakcji cholesterolu. Tymczasem już pół godziny ćwiczeń o umiarkowanej intensywności (energiczny spacer, jazda na rowerze, pływanie czy taniec) powtarzanych pięć razy w tygodniu wystarczy, by w krótkim czasie zaobserwować ich pozytywny wpływ na zdrowie. Również rezygnacja z używek pomoże chronić układ krążenia. Palenie papierosów i picie nadmiernych ilości alkoholu zwiększa ryzyko schorzeń sercowo-naczyniowych.
W profilaktyce hipercholesterolemii pomocna może się okazać zbilansowana dieta, odpowiednia aktywność fizyczna, rzucenie palenia i ograniczenie alkoholu. Te zdrowe nawyki nie tylko wesprą układ krążenia, ale również wpłyną na zdrowie całego organizmu.
Leczenie ciężkiej hipercholesterolemii
Bardzo ciężka postać hipercholesterolemii może stanowić bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia. W takiej sytuacji konieczne jest włączenie leczenia, które zredukuje poziom cholesterolu w organizmie. Jest to konieczne, ponieważ pacjenci z hipercholesterolemią, u których poziom trójglicerydów oraz LDL jest wysoki, są narażeni na wystąpienie zapalenia trzustki. Co więcej, znacznie rośnie w takiej sytuacji zagrożenie chorób serca, zawału serca czy udaru. Przy wysokim cholesterolu występuje również ryzyko rozwoju miażdżycy.
Miażdżyca – powikłanie hipercholesterolemii
Niebezpiecznym powikłaniem hipercholesterolemii jest miażdżyca. Jest to choroba układu sercowo-naczyniowego, w której przebiegu w naczyniach odkłada się tzw. blaszka miażdżycowa, która zwęża światło tętnic. Efektem jest zwężenie naczyń i trudniejszy przepływ krwi. Miażdżyca może doprowadzić do rozwoju choroby serca, zawału czy udaru.
Jak zapobiec hipercholesterolemii?
Aby nie dopuścić do rozwoju hipercholesterolemii, konieczne jest prowadzenie zbilansowanego trybu życia. W czasach, w których żyjemy, nie jest to łatwe. Szybkie tempo życia, nadmierny stres i permanentny brak czasu skłaniają nas do sięgania po niezdrową żywność czy żywność typu instant. Zamiast wybierać gotowe dania, lepiej jest jednak poświęcić trochę uwagi na planowanie posiłków lub na dokonywanie mądrych wyborów żywieniowych. Takie postępowanie odwdzięczy nam się nie tylko lepszym samopoczuciem, ale też lepszym zdrowiem. Przy zdrowej diecie spada ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych i chorób układu krążenia. Zmniejsza się również ryzyko występowania chorób układu trawiennego i układu pokarmowego, które często wynikają z niezdrowego odżywiania.
Oprócz wzbogacenia jadłospisu w nienasycone kwasy tłuszczowe, oleje roślinne, chude mięso, warzywa, owoce, nasiona i pestki, warto także zacząć się ruszać. Aktywność fizyczna jest tym, co poprawia metabolizm, przyspiesza perystaltykę jelit i pozbywanie się z organizmu zbędnych resztek pokarmowych. Regularny ruch dotlenia również organizm, a zaopatrzone w tlen komórki transportują więcej substancji odżywczych do poszczególnych części ciała. Oprócz tego spada poziom stresu i poprawia się samopoczucie.
Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia WHO warto przynajmniej 30 minut dziennie spędzić w sposób aktywny. Forma ruchu nie musi być bardzo wymyślna – może to być spacer, jogging, jazda na rowerze, nordic walking. Istnieje wiele rodzajów aktywności, a wszystkie poprawiają wydolność organizmu i korzystnie oddziałują na kondycję oraz formę fizyczną.
Jak kontrolować poziom lipidów we krwi?
Aby kontrolować poziom lipidów w organizmie, należy regularnie wykonywać badanie lipidogramu. Jest to badanie, które pozwala określić stężenie cholesterolu całkowitego, a także poziom poszczególnych frakcji cholesterolu, tj. HDL, LDL oraz trójglicerydów. Po 40. roku życia zaleca się przynajmniej raz do roku kontrolować poziom cholesterolu. Osoby obciążone genetycznie mogą rozpocząć regularne kontrole już wcześniej, około 35. roku życia. Regularne wykonywanie badań profilaktycznych i utrzymywanie zdrowej diety to sposób na utrzymanie cholesterolu w ryzach.